Badanie profilaktyczne nie szkodzi zdrowiu.
A jego brak, już tak.

Kampania „Zdrowe Wpływy” to nie tylko edukacyjny projekt o profilaktyce onkologicznej, ale także zaproszenie do refleksji nad codziennymi wyborami, które realnie kształtują nasze zdrowie i przyszłość. Nazwa kampanii podkreśla, że każdy z nas ma większy wpływ, niż mogłoby się wydawać – zarówno na własne życie, jak i na życie innych osób w naszym otoczeniu.

Czytaj więcej

Onkologiczne badania profilaktyczne

Przeglądnij listę badań profilaktycznych, które pomogą Ci mieć wpływ na Twoje zdrowie

Badania dla kobiet

mammografia

Kilka słów
o nowotworze piersi

To najczęściej występujący nowotwór złośliwy wśród kobiet. Badania pokazują jednoznacznie, że kobiety, które regularnie wykonują mammografię rzadziej umierają z powodu raka piersi w porównaniu z kobietami, które nie poddają się systematycznym badaniom mammograficznym.
Jakie są czynniki ryzyka rozwoju raka piersi?
Istnieje wiele poznanych czynników, które zwiększają ryzyko wystąpienia raka piersi:

  • płeć: większość przypadków raka piersi występuje wśród kobiet; zaledwie 1% wszystkich zachorowań na ten rodzaj nowotworu występuje w populacji mężczyzn

  • wiek: najwięcej zachorowań występuje wśród kobiet po 50. roku życia, ale rośnie zachorowalność wśród kobiet młodych – szczególnie w wieku 20-44 lata

  • obciążenie genetyczne: zwiększone ryzyko wystąpienia raka piersi związane jest z rodzinnym obciążeniem mutacjami genetycznymi BRCA1 i BRCA2 (u 3-5% kobiet)

  • czynniki hormonalne: wieloletnie stosowanie hormonalnej terapii zastępczej w przebiegu menopauzy

  • nadwaga i otyłość

  • częste i regularne spożywanie alkoholu

  • częste spożywanie pokarmów bogatych w tłuszcze nasycone

    • Mammograficzny program profilaktyki raka piersi – dla kogo i jak?

    Program profilaktyki raka piersi realizowany jest poprzez wykonywanie badania mammograficznego i jest przeznaczony dla kobiet w wieku 45-74 lat, które raz na 2 lata mają prawo do bezpłatnych badań, jeśli są uprawnione do świadczeń opieki zdrowotnej. Odstęp może być krótszy przy istnieniu czynników ryzyka, np. nowotworu piersi w najbliższej rodzinie. Do udziału w programie nie jest potrzebne skierowanie – wystarczy zgłosić się do placówki, która wykonuje takie badania i ma podpisaną umowę z NFZ.

    Lista placówek z Dolnego Śląska dostępna jest na stronie Kampanii oraz na stronach NFZ:
    https://gsl.nfz.gov.pl/GSL/GSL/ProgramyProfilaktyczne

    Badanie mammograficzne można wykonać też w mobilnych mammobusach, a dokładne miejsca i daty dostępne są na stronie wojewódzkiego oddziału NFZ:


    https://www.nfz.gov.pl/dla-pacjenta/programy-profilaktyczne/mammobusy


    Czym jest mammografia?

    Mammografia jest badaniem, które za pomocą promieni rentgenowskich pozwala wykryć raka piersi w jego wczesnym stadium rozwoju. W czasie badania wykonuje się dwa zdjęcia każdej piersi, a procedura trwa kilka minut. Niektóre kobiety odczuwają krótko trwające uczucie dyskomfortu związane z koniecznością ucisku piersi podczas badania. Ucisk jest jednak konieczny w celu uzyskania zdjęć wysokiej jakości. Mammografia nie chroni przed zachorowaniem na raka piersi, ale umożliwia wykrycie zmian nowotworowych we wczesnej fazie choroby, co pozwala na skuteczniejsze leczenie!


    Jak się przygotować do badania?

  • należy zabrać ze sobą dowód osobisty

  • jeśli wcześniej wykonywano mammografię, należy zabrać ze sobą najbardziej aktualne, ostatnie wyniki badania


    • U młodych kobiet, które jeszcze nie wchodzą w schemat badań skriningowej mammografii, z uwagi na gruczołową budowę piersi lekarz po kontrolnym badaniu piersi może zlecić USG piersi.


    Badania genetyczne

    Kobiety z grupy najwyższego i wysokiego ryzyka zachorowania na raka piersi (obciążenie genetyczne: zwiększone ryzyko wystąpienia raka piersi związane jest z rodzinnym obciążeniem mutacjami genetycznymi BRCA1 i BRCA2) powinny być pod kontrolą onkologicznej poradni genetycznej. Głównym celem w tej grupie jest profilaktyka zachorowania, ewentualnie jak najwcześniejsze wykrycie nowotworu.

    Przydatne linki:

  • Link 1 - Klinik tutaj
  • Link 2 - Klinik tutaj
  • Link 3 - kliknij tutaj
  • Link 4 - kliknij tutaj

    • USG piersi

    A co z USG piersi?

    Jest to dobre badanie dla kobiet mniej więcej do ok. 40 r.ż., ze względu na bardziej gruczołową budowę piersi, czyli o bardziej gęstej strukturze. Dodatkowo USG dobrze pozwala różnicować torbiele, czyli zmiany płynowe, od guzów litych i może być uzupełnieniem mammografii w pogłębionej diagnostyce. Do wad tej metody należy problem z uwidocznieniem tzw. mikrozwapnień, które mogą być bardzo wczesną oznaką raka, a także istotne jest tu duże doświadczenie lekarza wykonującego badanie oraz jakość sprzętu. Dlatego badania USG piersi nie stosuje się jako badania przesiewowego populacyjnego.

    Cytologia oraz test HPV-HR

    Kilka słów o nowotworze szyjki macicy

    Rak szyjki macicy nie jest chorobą uwarunkowaną genetycznie, a kobiety są narażone na zachorowanie niezależnie od wieku.

    Rak szyjki macicy we wczesnej fazie rozwoju przebiega bezobjawowo, dlatego tak ważne są regularne wizyty kontrolne u ginekologa (także, jeśli nie masz żadnych objawów, a zwłaszcza, gdy już wystąpią niepokojące objawy – krwawienia i obfite upławy z pochwy, ból w podbrzuszu i podczas stosunku) oraz regularne wykonywanie badań profilaktycznych (test HPV‑HR, cytologia), a także szczepień przeciw wirusowi HPV (najlepiej przed rozpoczęciem współżycia seksualnego).

    Rak szyjki macicy jest jednym z najbardziej „podatnych na profilaktykę" nowotworów złośliwych u kobiet. Regularne wykonywanie badań profilaktycznych szyjki macicy – pozwala wykryć chorobę na etapie stanów przedrakowych, które są wyleczalne w 100% oraz obniża śmiertelność nawet o 80%.

    Co zwiększa ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy?

  • infekcje wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) oraz często związane z nim wczesne rozpoczęcie współżycia seksualnego, duża liczba partnerów płciowych, partnerzy seksualnie niemonogamiczni z infekcją HPV

  • liczne ciąże i porody


  • wieloletnie stosowanie hormonalnych leków antykoncepcyjnych

  • wiek (zachorowalność rośnie wraz z wiekiem, a szczyt zachorowań przypada pomiędzy 45-55 rokiem życia)

  • wieloletnie palenie papierosów.
    • Program profilaktyki raka szyjki macicy – dla kogo i jak?

    Program przeznaczony jest dla kobiet w wieku 25-64 lat, które mają prawo do bezpłatnych badań, jeśli są uprawnione do świadczeń opieki zdrowotnej. Do udziału w programie nie jest potrzebne skierowanie. Wystarczy zgłosić się do poradni ginekologiczno-położniczej, która wykonuje takie badania i ma podpisaną umowę z NFZ.

    Adresy ośrodków, w których można zrobić badania na Dolnym Śląsku:

    https://gsl.nfz.gov.pl/GSL/GSL/ProgramyProfilaktyczne

    Program profilaktyczny raka szyjki macicy jest realizowany poprzez wykonywanie cytologii. Cytologia to proste badanie dla kobiet, w którym pobiera się kilka komórek z szyjki macicy za pomocą specjalnej, miękkiej szczoteczki i następnie sprawdza się je pod mikroskopem. Cała procedura trwa kilka minut, nie wymaga znieczulenia i nie boli – czasem można odczuć jedynie lekki dyskomfort.

    Obecnie jesteśmy w trakcie zmiany rodzaju cytologii wykonywanej w programie – nowy schemat jest bardziej nowoczesny i dokładniejszy. Obecnie przejściowo dostępne są jeszcze dwa rodzaje badań przesiewowych – dotychczasowa klasyczna cytologia, która od 1 czerwca 2026 r. nie będzie już dostępna w programie profilaktyki raka szyjki macicy i zostanie w pełni zastąpiona nowoczesnym testem HPV-HR oraz cytologią na podłożu płynnym, tzw. cytologią LBC. Nowy schemat, który jest już dostępny od 1.07.2025 r. w przystosowanych placówkach, obejmuje w pierwszej kolejności wykonanie testu molekularnego na obecność wysoko onkogennych typów wirusa brodawczaka ludzkiego – tzw. high risk HPV (HPV HR). Jeśli test jest ujemny, czyli nie wykryto obecności wybranych typów wirusa HPV – następne badanie wykonuje się za 3 do 5 lat. Jeśli zaś wynik testu high risk HPV jest dodatni, to z tego samego pobranego materiału – już nie pobiera się drugi raz próbki – wykonuje się cytologię na podłożu płynnym, czyli cytologię LBC. Ta forma diagnostyki, w porównaniu do wcześniej stosowanej cytologii klasycznej jest bardziej skuteczna w wykrywaniu stanów przedrakowych oraz ewentualnie raka szyjki macicy, kiedy nie ma żadnych objawów.

    Pamiętaj! Pierwsze badanie cytologiczne powinno się wykonać w wieku 20-25 lat.
    Jak się przygotować do badania cytologicznego?
  • na badanie nie należy zgłaszać się w czasie krwawienia miesiączkowego

  • na pobranie cytologii najlepiej zgłosić się nie wcześniej niż 4 dni po ostatnim dniu miesiączki i nie później niż 4 dni przed rozpoczęciem miesiączki

  • co najmniej 4 dni przed pobraniem wymazu cytologicznego nie należy stosować żadnych leków dopochwowych;

  • od ostatniego badania ginekologicznego / USG przezpochwowego powinien upłynąć co najmniej 1 dzień


    • Nie czekaj - działaj! Wykonuj cytologię regularnie!

    Cytologia. Badaj się i ciesz się zdrowiem!


    Przydatne linki:

  • Link 1 - Kliknij tutaj
  • Link 2 - Kliknij tutaj
  • Link 3 - Kliknij tutaj

    • samobadanie piersi

    Jak robić samobadanie piersi?

    To najczęściej występujący nowotwór złośliwy wśród kobiet. Badania pokazują jednoznacznie, że kobiety, które regularnie wykonują mammografię rzadziej umierają z powodu raka piersi w porównaniu z kobietami, które nie poddają się systematycznym badaniom mammograficznym.

    Jakie są czynniki ryzyka rozwoju raka piersi?
    Istnieje wiele poznanych czynników, które zwiększają ryzyko wystąpienia raka piersi:

  • płeć: większość przypadków raka piersi występuje wśród kobiet; zaledwie 1% wszystkich zachorowań na ten rodzaj nowotworu występuje w populacji mężczyzn

  • wiek: najwięcej zachorowań występuje wśród kobiet po 50. roku życia, ale rośnie zachorowalność wśród kobiet młodych – szczególnie w wieku 20-44 lata

  • obciążenie genetyczne: zwiększone ryzyko wystąpienia raka piersi związane jest z rodzinnym obciążeniem mutacjami genetycznymi BRCA1 i BRCA2 (u 3-5% kobiet)

  • czynniki hormonalne: wieloletnie stosowanie hormonalnej terapii zastępczej w przebiegu menopauzy

  • nadwaga i otyłość

  • częste i regularne spożywanie alkoholu

  • częste spożywanie pokarmów bogatych w tłuszcze nasycone



    • Mammograficzny program profilaktyki raka piersi – dla kogo i jak?

    Program profilaktyki raka piersi realizowany jest poprzez wykonywanie badania mammograficznego i jest przeznaczony dla kobiet w wieku 45-74 lat, które raz na 2 lata mają prawo do bezpłatnych badań, jeśli są uprawnione do świadczeń opieki zdrowotnej. Odstęp może być krótszy przy istnieniu czynników ryzyka, np. nowotworu piersi w najbliższej rodzinie. Do udziału w programie nie jest potrzebne skierowanie – wystarczy zgłosić się do placówki, która wykonuje takie badania i ma podpisaną umowę z NFZ.

    Lista placówek z Dolnego Śląska dostępna jest na stronie Kampanii oraz na stronach NFZ:
    https://gsl.nfz.gov.pl/GSL/GSL/ProgramyProfilaktyczne

    Badanie mammograficzne można wykonać też w mobilnych mammobusach, a dokładne miejsca i daty dostępne są na stronie wojewódzkiego oddziału NFZ:


    https://www.nfz.gov.pl/dla-pacjenta/programy-profilaktyczne/mammobusy


    Czym jest mammografia?

    Mammografia jest badaniem, które za pomocą promieni rentgenowskich pozwala wykryć raka piersi w jego wczesnym stadium rozwoju. W czasie badania wykonuje się dwa zdjęcia każdej piersi, a procedura trwa kilka minut. Niektóre kobiety odczuwają krótko trwające uczucie dyskomfortu związane z koniecznością ucisku piersi podczas badania. Ucisk jest jednak konieczny w celu uzyskania zdjęć wysokiej jakości. Mammografia nie chroni przed zachorowaniem na raka piersi, ale umożliwia wykrycie zmian nowotworowych we wczesnej fazie choroby, co pozwala na skuteczniejsze leczenie!


    Jak się przygotować do badania?

  • należy zabrać ze sobą dowód osobisty

  • jeśli wcześniej wykonywano mammografię, należy zabrać ze sobą najbardziej aktualne, ostatnie wyniki badania


    • U młodych kobiet, które jeszcze nie wchodzą w schemat badań skriningowej mammografii, z uwagi na gruczołową budowę piersi lekarz po kontrolnym badaniu piersi może zlecić USG piersi.


    Badania genetyczne

    Kobiety z grupy najwyższego i wysokiego ryzyka zachorowania na raka piersi (obciążenie genetyczne: zwiększone ryzyko wystąpienia raka piersi związane jest z rodzinnym obciążeniem mutacjami genetycznymi BRCA1 i BRCA2) powinny być pod kontrolą onkologicznej poradni genetycznej. Głównym celem w tej grupie jest profilaktyka zachorowania, ewentualnie jak najwcześniejsze wykrycie nowotworu.

    Przydatne linki:

  • Link 1 - Klinik tutaj
  • Link 2 - Klinik tutaj
  • Link 3 - kliknij tutaj
  • Link4 - kliknij tutaj

    • regularne wizyty u ginekologa

    Pamiętaj o regularnych wizytach u ginekologa

    Przynajmniej raz na rok, nawet jeśli nie masz żadnych niepokojących objawów!

    Jeżeli zauważysz niepokojące objawy – nie czekaj, od razu umów się na wizytę. Regularne wizyty u ginekologa odgrywają kluczową rolę w profilaktyce nowotworowej, ponieważ umożliwiają wczesne wykrycie stanów przedrakowych i nowotworów narządów płciowych, a także piersi. Pamiętaj, że wiele chorób, takich jak rak szyjki macicy, jajników czy endometrioza, nie daje początkowo objawów – regularne badania pozwalają wykryć zmiany na bardzo wczesnym etapie, kiedy leczenie jest najskuteczniejsze.


    Jak przygotować się do badania ginekologicznego:

  • zachowaj codzienną higienę intymną, ale unikaj irygacji pochwy oraz silnych detergentów
  • zrezygnuj ze współżycia, stosowania globulek dopochwowych i innych preparatów miejscowych na 2-3 dni przed wizytą (szczególnie przed cytologią)
  • przygotuj informację o dacie ostatniej miesiączki, stosowanych lekach i przebytych chorobach
  • jeśli to Twoje pierwsze badanie u ginekologa – nie obawiaj się. Możesz też poprosić o obecność bliskiej osoby


    • Regularne badania ginekologiczne to Twój dobry wybór dla zdrowia!

    Badania dla mężczyzn

    Badanie PSA

    Profilaktyka raka prostaty

    Czym jest gruczoł krokowy i jaka jest jego rola?

    f Gruczoł krokowy (inne nazwy: stercz lub prostata) jest częścią męskiego układu płciowego i znajduje się blisko odbytnicy, poniżej pęcherza moczowego. Przez jego miąższ przebiega cewka moczowa (dlatego też rozrost prostaty powoduje problemy z oddawaniem moczu), a wydzielina prostaty to mętna, biaława ciecz o charakterystycznym zapachu – to ona nadaje zapach spermie i stanowi nośnik plemników. Dzięki niej plemniki są ruchliwe i mogą przetrwać w niesprzyjających warunkach.

    Kilka słów o nowotworze gruczołu krokowego

    Nowotwór prostaty to złośliwy guz rozwijający się w gruczole krokowym (prostacie), który zwykle rośnie powoli i początkowo może nie dawać objawów. W bardziej zaawansowanych stadiach może powodować trudności w oddawaniu moczu, bóle, a także przerzuty do kości. W Polsce rak prostaty jest najczęściej diagnozowanym nowotworem u mężczyzn, a zachorowalność wzrasta; jest także drugą (po raku płuca) najczęstszą przyczyną zgonów nowotworowych u mężczyzn.

    Jakie są czynniki ryzyka? Czynniki wpływające na wystąpienie raka prostaty, to m.in.:
  • wiek: im starszy mężczyzna, tym ryzyko wystąpienia nowotworu jest większe – ryzyko znacząco rośnie po 50. roku życia
  • obciążenie genetyczne: jeżeli w rodzinie (u ojca, brata) występował nowotwór prostaty, ryzyko wystąpienia choroby jest dwukrotnie większe niż u osób, których krewni nie chorowali
  • niewłaściwa dieta: wyniki badań wskazują, że częste spożywanie produktów wysokotłuszczowych, a także dieta uboga w warzywa może zwiększać ryzyko powstawania raka prostaty.

    • Jakie mogę podjąć działania?

    Komórki prostaty produkują specyficzne białko zwane PSA. Oznaczanie PSA we krwi stanowi podstawowe narzędzie w diagnostyce raka prostaty, ale rutynowe oznaczanie nie jest zalecane u każdego mężczyzny. Decyzję o badaniu podejmuje się indywidualnie, zwykle po 50. roku życia lub wcześniej – od 40–45. roku życia, jeśli występują czynniki ryzyka, np. obciążenie rodzinne rakiem prostaty. Należy pamiętać, że podwyższony wynik oznaczenia PSA nie oznacza od razu raka – wyższe stężenie może wynikać z łagodnego przerostu gruczołu, jego zapalenia, niedawnej aktywności seksualnej lub nawet niedawnej jazdy na rowerze. Podwyższone wartości PSA to sygnał, że należy szukać przyczyny, ale nie oznacza automatycznie raka prostaty. Istotną rolę odgrywa także ocena gruczołu krokowego w badaniu palpacyjnym przez odbyt, czyli w badaniu per rectum.

    Przydatne linki:

  • https://planujedlugiezycie.pl/rak-prostaty
  • https://prostatahistoria.pl
  • https://zdrowie.pzu.pl/profilaktycznajesien#mezczyzna

    • Samobadanie jąder

    Kilka słów o jądrach

    Jądra pełnią ważne funkcje w organizmie mężczyzny: produkują testosteron (hormon męski), który odpowiada za rozwój ciała w kierunku typowym dla mężczyzn oraz sprzyja zachowaniu popędu seksualnego oraz wytwarzają plemniki. Zdrowe jądra są podobnej wielkości, mają gładką powierzchnię i nie są bolesne, wiszą dość swobodnie w mosznie. Wewnątrz moszny znajdują się także najądrza – to część męskiego układu rozrodczego. Najądrze to narząd w kształcie rurki, która mocno się zwija, dlatego wygląda jak mała „czapeczka" leżąca na jądrze – dokładnie na górze i z boku jądra, a każde jądro ma swoje najądrze. Jego główna rola to przechowywanie i dojrzewanie plemników. Jądra nie są przeważnie na tym samym poziomie (jedno z nich jest ułożone niżej – zazwyczaj lewe), co najlepiej jest widoczne w pozycji stojącej.

    Nowotwór jądra głównie u młodych osób


    Nowotwór jądra stanowi ok. 25% zachorowań na chorobę nowotworową wśród młodych mężczyzn, tj. w wieku 15-35 lat. A jest to jeden z najlepiej rokujących nowotworów – wcześnie wykryty daje praktycznie 100% szanse na wyleczenie.


    Samobadanie jąder – jak często?


    Pierwsze objawy nowotworu jądra są mało dokuczliwe, a w związku z tym często bagatelizowane przez mężczyzn. Dlatego bardzo ważne jest, by każdy mężczyzna regularnie wykonywał samobadanie jąder – co miesiąc. Samobadanie jąder to prosta, dostępna dla każdego mężczyzny, szybka, bezbolesna oraz najskuteczniejsza metoda wczesnego wykrywania wszelkich zmian i nieprawidłowości w obszarze jąder. Polega na oglądaniu i dotykaniu worka mosznowego – delikatnym ściśnięciu jąder i najądrzy w poszukiwaniu jakichkolwiek zgrubień albo guzków.


    Jakie zmiany powinny mnie zaniepokoić?

  • obecność guzka w jądrze lub zmiana konsystencji jądra – np. stwardnienie lub zgrubienie (podstawowy objaw)


  • uczucie dyskomfortu lub ciężaru w mosznie


  • pobolewanie jądra lub silny ból


  • powiększenie / zmniejszenie jąder (nawet jeśli nie wyczuwasz żadnych zgrubień i guzków)



    • Gdy zauważysz coś niepokojącego, nie panikuj – nie każda zmiana to rak! Jak najszybciej zgłoś się do lekarza (np. urologa lub lekarza rodzinnego), który – jeśli będzie taka potrzeba – zleci dalszą diagnostykę (np. badanie USG oraz badania krwi).

    Bądź swoim bohaterem! Badaj się!


    Jak prawidłowo wykonać samobadanie jąder?


    Najlepiej robić je raz w miesiącu, np. po ciepłej kąpieli czy prysznicu, bowiem ciepło rozluźnia mosznę i tkanki miękkie. Jak to dokładnie zrobić? Stań przed lustrem i najpierw obejrzyj mosznę – zwróć uwagę na ewentualne zmiany kształtu, obrzęk lub zaczerwienienie. Następnie weź jedno jądro między kciuk a palce wskazujący i środkowy – delikatnie tocz je w palcach. Sprawdź, czy jądro ma gładką powierzchnię i równą konsystencję. W pewnym miejscu wyczujesz najądrze – jest to miękka, pofałdowana struktura z tyłu jądra, która jest normalną strukturą anatomiczną. Szukaj twardych guzków, zgrubień, zmian wielkości lub kształtu. Oczywiście powtórz badanie na drugim jądrze.

    Jeśli coś budzi niepokój niezwłocznie zgłoś się do swojego lekarza rodzinnego – tu nie potrzebujesz skierowania lub urologa, ze skierowaniem.

    Badanie trwa zaledwie 5 min! Warto! Badaj się regularnie.

    Obejrzyj film z instruktażem, jak samodzielnie badać jądra: przejście do STRONY z warsztatem

    Przydatne linki:

  • https://odwazni.com
  • Poradnik samobadania:https://odwazni.com/wp-content/uploads/2025/06/profilaktyka_www-1.pdf
  • https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/profilaktyka-raka-jader-samobadanie
  • https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/rak-jadra-co-kazdy-mezczyzna-wiedziec-powinien%2C8705.html
  • https://www.zwrotnikraka.pl/samobadanie-jader

    • Usg jąder

    Kiedy je wykonać?

    Na pewno jako poszerzenie diagnostyki przy wyczuciu guzka, zgrubienia lub powiększenia jądra, także w przypadku bólu, obrzęku czy urazu moszny.

    Badanie USG jąder jest to bardzo przydatne i całkowicie bezpieczne badanie diagnostyczne, które uzupełnia samobadanie. Jest to badanie ultrasonograficzne takie samo jak USG brzucha czy tarczycy – bezbolesne, nieinwazyjne i trwa około 10 minut.

    Badania dla każdego

    kolonoskopia i test FIT

    Kilka słów
    o nowotworze jelita grubego

    Nowotwór jelita grubego to jeden z najczęstszych nowotworów złośliwych na świecie i w Polsce. Występuje podobnie często u kobiet i mężczyzn, a zachorowalność rośnie z wiekiem. Wczesne wykrycie (np. w kolonoskopii) znacząco zwiększa szanse wyleczenia.

    Jakie są przyczyny i czynniki ryzyka raka jelita grubego?

    Dokładna przyczyna nie jest znana, ale duże znaczenie mają styl życia i czynniki genetyczne. Ryzyko zwiększa: dieta bogata w czerwone i przetworzone mięso, mała ilość warzyw i błonnika, otyłość, brak ruchu, palenie papierosów i picie alkoholu. Ważną rolę odgrywa też wiek (najczęściej po 50. roku życia) oraz obciążenia rodzinne.

    Program przesiewowej profilaktyki raka jelita grubego? W profilaktyce nowotworu jelita grubego stosuje się alternatywnie dwie metody, tj.:
      1) Badanie kału na obecność krwi utajonej (najlepiej testem immunochemicznym FIT)
      2) Badanie endoskopowe – kolonoskopia, które ma największą czułość i swoistość w rozpoznawaniu nowotworów jelita grubego, a także pozwala na usuwanie polipów


    Badanie krwi utajonej w kale zaleca się wykonywać co roku, a kolonoskopię – co 10 lat, zaczynając od 50 roku życia, lub wcześniej – w razie wystąpienia nowotworu jelita grubego w rodzinie.

    Liczne badania obserwacyjne i metaanalizy sugerują, że kolonoskopia wiąże się z około 50–60% niższą śmiertelnością i około 50% niższą zapadalnością na raka jelita grubego – w odniesieniu do osób nigdy nie uczestniczących w programie przesiewowym.

    Kto może skorzystać z programu badań przesiewowych raka jelita grubego?

    Program przesiewowej kolonoskopii jest dla osób, które nie mają objawów sugerujących nowotwór jelita grubego (m.in. krwawienie, zmiana rytmu wypróżnień, niezamierzona utrata masy ciała czy niedokrwistość o niejasnej etiologii), nie miały wykonywanej kolonoskopii w ciągu ostatnich 10 lat, a także są w wieku od 50 do 65 lat lub młodszym – 40-49 lat, jeśli u najbliższych krewnych pacjenta rozpoznano nowotwór jelita grubego (rodzice, rodzeństwo, dzieci).

    Na czym polega badanie?

      1) Badanie na krew utajoną w kale jest testem nieinwazyjnym i łatwym do wykonania także samodzielnie przez pacjenta – pozwala określić, czy w kale znajduje się krew niewidoczna gołym okiem. Obecnie rekomendowane jest wykonywane testem immunochemicznym (tzw. FIT), z wykorzystaniem przeciwciał swoistych dla ludzkiej hemoglobiny, co oznacza, że dieta nie ma wpływu na wynik oznaczenia (we wcześniej stosowanym teście gwajakowym konieczne było zachowanie odpowiedniej diety przed badaniem), jednakże należy unikać badania podczas menstruacji lub krwawienia z żylaków odbytu. Pobranie próbki kału do badania nie jest trudne, a test należy wykonać zgodnie z dołączoną do zestawu instrukcją – jeśli wykonujemy go sami w domu. Próbkę kału przenosi się do pojemnika za pomocą specjalnego patyczka lub szczoteczki i jeśli nie wykonujemy testu samemu – pojemnik należy oddać do laboratorium w dniu pobrania próbki. Cały proces pobrania próbki zajmuje kilka minut. Skierowanie na badanie można uzyskać u lekarza Podstawowej Opieki Zdrowotnej (POZ). Przy stwierdzonej obecności krwi w kale – należy wykonać kolonoskopię.
      2) Kolonoskopia jest to badanie, w czasie którego ogląda się i ocenia jelito grube od wewnątrz z użyciem endoskopu, wprowadzanego przez odbyt. W czasie badania możliwe jest wykrycie i usunięcie polipów (uważanych za stany przedrakowe) lub wykrycie raka we wczesnym stadium zaawansowania. Badanie trwa od 15 do 40 minut, a w zależności od wskazań medycznych może być przeprowadzone w znieczuleniu miejscowym z zastosowaniem żelu znieczulającego lub znieczuleniu ogólnym. Do udziału w programie nie jest potrzebne skierowanie – wystarczy, że pacjent jest w grupie wiekowej, która kwalifikuje do wykonania przesiewowej kolonoskopii i zgłosi się do placówki realizującej program.

    Jakie jest przygotowanie do badania?
      (1) Przed pobraniem próbki kału w kierunku krwi utajonej nie ma specjalnego przygotowania, jednakże należy unikać badania podczas menstruacji lub krwawienia z żylaków odbytu.
      (2) Do kolonoskopii trzeba się dobrze przygotować, dlatego przed wizytą warto skontaktować się z placówką, która poinformuje co należy dokładnie zrobić. Rzetelne obejrzenie jelita od środka wymaga perfekcyjnego oczyszczenia go z resztek pokarmowych – osiąga się to stosując odpowiedni lek przygotowany oraz zastosowany zgodnie z instrukcją (ulotką). Prawidłową reakcją na preparat będą częste wypróżnienia, pod koniec klarowną treścią płynną. Istnieje kilka dostępnych preparatów służących do oczyszczenia jelita, a najczęściej stosowane to Fortrans lub Citrafleet.


    Dokładną instrukcję przygotowania z wykorzystaniem preparatów oczyszczających jelito można znaleźć na stronie Programu Badań Przesiewowych raka jelita grubego:

    http://pbp.org.pl/kolonoskopia/przygotowanie

    Gdzie można wykonać badanie?

    Lista realizatorów na Dolnym Śląsku znajduje się na stronie Kampanii: ..., a pełna lista – na stronie Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ):

  • https://gsl.nfz.gov.pl/GSL/GSL/ProgramyProfilaktyczne

    • badania termoskopowe

    Profilaktyka nowotworów skóry

    Kilka słów o nowotworach skóry

    Nowotwory skóry stanowią około 10% wszystkich wykrywanych nowotworów złośliwych w Polsce. Mogą występować na całej powierzchni skóry, jednak najczęściej pojawiają się na odsłoniętych częściach ciała, a większość z nich daje się wyleczyć za pomocą prostego zabiegu chirurgicznego.

    Kiedy wzrasta ryzyko zachorowania?

    Ryzyko zachorowania na czerniaka i inne nowotwory złośliwe skóry wzrasta, jeżeli:
      (1) posiadasz jasną karnację skóry, rude lub blond włosy, niebieskie oczy, liczne piegi, masz dużą liczbę znamion barwnikowych, znamion w miejscach po drażnieniu skóry,
      (2) doznałeś oparzeń słonecznych, szczególnie w dzieciństwie
      (3) słabo tolerujesz słońce, opalasz się z dużym trudem lub w ogóle
      (4) przebywasz w pełnym słońcu powyżej godziny dziennie
      (5) korzystasz z solarium lub
      (6) w rodzinie występowały przypadki czerniaka lub inne nowotwory skóry


    Jak widać ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe (UV) – zarówno naturalne (słońce), jak i sztuczne (solaria) – jest głównym czynnikiem ryzyka rozwoju nowotworów skóry, w tym czerniaka.

    Ochrona przed nadmiernym promieniowaniem słonecznym

    Pamiętaj, by chronić się przed nadmiernym promieniowaniem słonecznym – poprzez unikanie ekspozycji na słońce w godzinach 10:00-16:00 oraz stosowanie ochronnych kosmetyków – filtrów UV i odzieży. Całkowicie zrezygnuj z korzystania z łóżek opalających, czyli tzw. solariów.

    Na co muszę zwracać uwagę przy samokontroli znamion skórnych?

    Nowotwory skóry można dość łatwo zauważyć samemu, jeśli regularnie obserwuje się swoją skórę. Zawsze, kiedy widzisz nowe znamiona, narośla, przebarwienia lub zmiany w już istniejących pieprzykach, jest to sygnał, aby jak najszybciej skonsultować się z lekarzem.

    Charakterystyczne cechy czerniaków umożliwiają ich identyfikację za pomocą kryteriów ABCDE:

      A to asymetria, tj. znamię jest nierówne, jakby „wylewające się" na jedną stronę
      B jak brzegi, które są poszarpane, nierównomierne, jakby rozmyte
      C to kolor – czerwony lub czarny, ewentualnie niejednolity, czasem też niebieski
      D jak duży rozmiar, czyli wielkość zmiany powyżej 6 mm
      E to ewolucja, czyli zmiana znamienia lub przebarwienia w czasie – powiększanie się, zmiana koloru, kształtu, pojawienie się krwawienia, świądu czy owrzodzenia

    Jak wygląda profesjonalne badanie skóry?

    Wszelkie znamiona, narośla, pieprzyki, które budzą niepokój powinny zostać zbadane przez lekarza dermatologa, onkologa lub chirurga-onkologa, i w razie jakichkolwiek wątpliwości wycięte. Badanie przeprowadzane u specjalisty jest szybkie, bezbolesne i nieinwazyjne. Lekarz ogląda skórę za pomocą dermatoskopu, który wychwytuje wszelkie atypowe zmiany.

    Dermatoskop to specjalne urządzenie optyczne, które przypomina lupę z własnym oświetleniem.

    Jakie są zalecenia odnośnie do kontroli dermatologicznej?

    Raz w miesiącu oglądaj swoją skórę – sprawdź, czy Twoje znamiona nie zmieniają się lub czy nie pojawiły się nowe. Jeśli zauważysz, że coś podejrzanego dzieje się z Twoim znamieniem, należy skonsultować się z dermatologiem – tu wymagane jest skierowanie od lekarza pierwszego kontaktu lub onkologiem – tu pacjenci mogą się zgłaszać bez skierowania. Raz w roku zaleca się profesjonalne badanie dermatoskopowe – odwiedzaj dermatologa lub onkologa, który się w tym specjalizuje.

    Lista placówek

    Skorzystaj z wyszukiwarki i sprawdź, gdzie jest najbliższa placówka, w której możesz się zbadać

    Poradnie endoskopowe (kolonoskopia)

    Poradnie endoskopowe (kolonoskopia)

    Zobacz listę placówek

    Liczba placówek: 15

    Poradnie ginekologiczne

    Poradnie ginekologiczne

    Zobacz listę placówek

    Liczba placówek: 215

    Poradnie onkologiczne

    Poradnie onkologiczne

    Zobacz listę placówek

    Liczba placówek: 40

    Pracownie mammograficzne

    Pracownie mammograficzne

    Zobacz listę placówek

    Liczba placówek: 24

    Stan na dzień 31.08.2025 r. Źródło informacji: Narodowy Fundusz Zdrowia (https://gsl.nfz.gov.pl/GSL)

    Dowiedz się więcej

    Cykl webinarów, które pomogą dowiedzieć się więcej na temat profilaktyki onkologicznej.

    Masz realny wpływ na swoje zdrowie - onkologiczne badania profilaktyczne
    19:01
    Masz realny wpływ na swoje zdrowie - onkologiczne badania profilaktyczne dla mężczyzn
    8:31
    Masz realny wpływ na swoje zdrowie - onkologiczne badania profilaktyczne dla każdego
    11:26
    Warsztat samobadania piersi
    4:26
    Warsztat samobadania jąder
    2:20
    Europejski Kodeks Walki z Rakiem
    43:08
    Objawy chorób nowotworowych oraz szybka ścieżka onkologiczna - karta DiLO
    10:22
    Obalamy mity związane z profilaktyką onkologiczną
    26:12
    Przeszkody w wykonywaniu onkologicznych badań profilaktycznych? Jak i dlaczego warto je przezwyciężyć
    24:08

    Realizatorzy kampanii

    Konkurs

    Wymyśl swoje hasło o profilaktyce i zgarnij nagrody!

    konkurs na Facebooku i Instagramie na profilu @kreatywniedlazdrowia

    Weź udział